“We schrijven u als voorzitters van leidende Amerikaanse universiteiten om er met klem op aan te dringen dat u het recente uitvoeringsbesluit intrekt dat de grenzen van ons land sluit voor reizigers uit Moslimlanden en vluchtelingen uit andere landen. Als deze maatregel van kracht blijft, dan bedreigt dat zowel het Amerikaanse hoger onderwijs als de fundamentele beginselen van ons land.” Dit is de eerste alinea van een brief met achtenveertig ondertekenaars die afgelopen maand werd gepubliceerd in de New York Review of Books. Harvard, Princeton, Yale, Stanford, Berkeley, geen van de topuniversiteiten ontbreekt. Het is een brief die je als voorzitter van een gerenommeerde universiteit niet graag schrijft. Liever oefen je je invloed achter de schermen uit. De nood is klaarblijkelijk hoog. Het Amerikaanse hoger onderwijs heeft enorm geprofiteerd van de openheid van Amerika voor nieuwkomers die hun geluk daar wilde beproeven. Talent uit de hele wereld heeft die kans gegrepen, door daar te gaan studeren. Vervolgens deed het vliegwiel zijn werk. Amerikaanse universiteiten hadden de beste reputatie. Dus moest je als talentvolle student daar studeren om je capaciteiten te etaleren, waardoor die reputatie nog beter werd. De dominante positie van Amerika in de wereld is voor een groot deel aan dit talent te danken. Ze brachten héél Amerika welvaart en voorspoed, maar toch met name die steden die het geluk hadden de vestigingsplaats te zijn van een van de topuniversiteiten. Het toptalent begon nieuwe bedrijven, die vaak gevestigd waren in de stad van hun alma mater. Juist dit verschil in profijt, tussen stad en platteland en tussen hoger en lager opgeleiden, creëerde de voedingsbodem voor de recente populistische revolte. Paradoxaal genoeg is die revolte op termijn de grootste bedreiging voor die welvaart, ook die van de lager opgeleiden. Vanwege deze zorgen kroop de crème de la crème van de Amerikaanse academisch wereld in de pen.

Voor Nederland en het Nederlandse hoger onderwijs biedt de stuurloosheid in Amerika echter kansen. Voor  buitenlands toptalent is Amerika plotseling minder aantrekkelijk, gedeeltelijk omdat zij als staatsburger van een Moslimland Amerika niet in mogen, maar deels ook omdat zij dat niet willen: een onafhankelijke geest wil niet studeren in een land dat zijn fundamentele beginselen te grabbel gooit. De verkiezingsuitslag en de hoge kwaliteit van het Nederlandse onderwijs maakt dat ons land een goede kandidaat is om dit gat in de markt te vullen. De politieke situatie in Nederland was recentelijk wereldnieuws. De wereld heeft de teloorgang van de Nederlandse tolerantie en openheid met verbazing aanschouwd. Maar evenzeer heeft zij de recente verkiezingsuitslag omarmd als een teken dat populisme en xenofobie hier hun zenith hebben bereikt. In Nederland zelf zijn veel commentatoren daar minder zeker van, omdat dit gedachtegoed zich heeft ingevreten in de programma’s en uitlatingen van nagenoeg alle politieke partijen. Maar dat telt niet als het gaat om onze internationale reputatie.

Het Nederlandse hoger onderwijs is gegeven de omvang van ons land uitzonderlijk goed. Bijna al onze universiteiten zitten bij de top 200 van de wereld. Dat maakt ons hoger onderwijs tot een kansrijke export industrie: buitenlanders willen hier graag komen studeren en net als in Amerika brengt ons dat veel. Afgaande op de partijprogramma’s zal er voor het hoger onderwijs geen extra geld komen. Dat is dus niet verstandig, maar voor het hoger onderwijs als export industrie niet perse een probleem, zolang universiteiten maar kostendekkende collegegelden mogen rekenen en er voldoende geld is voor onderzoek. Als een nieuw kabinet dat kan regelen benut ze in ieder geval een kans voor de groei van ons welzijn en onze welvaart.

Download column