Eén van de negatieve gevolgen van Adolf Hitler’s kortstondige heerschappij over Europa is de teloorgang van Europa’s dominante positie in de wetenschap. In 1930 speelden de Verenigde Staten op dat terrein nog maar een bescheiden rol. Duitsland en Engeland waren toen het Mekka van de wetenschap. Amper 25 jaar later is dat beeld totaal omgekeerd. Na Hitler’s machtsovername in Duitsland  komt een gestage stroom op gang van wetenschappers die de oceaan oversteken, op de vlucht voor het fascisme, op weg naar het land van de onbeperkte mogelijkheden. Als Europa in 1955 de balans opmaakt is het zwaartepunt van de wetenschap totaal verschoven. Het kapot gebombardeerde Duitsland heeft op dat moment wel wat anders om zich zorgen over te maken, maar ook Engeland heeft tegen die tijd fors marktaandeel moeten inleveren.

Deze geschiedenis schoot mij door het hoofd toen ik afgelopen week in Singapore was. Ik was uitgenodigd voor een conferentie over complexiteit, waar wetenschappers uit verschillende disciplines hun licht lieten schijnen over het modelleren van complexe, niet-lineaire systemen. Behalve deze conferentie had ik ook een aantal gesprekken met bestuurders van diverse universiteiten. Wat daarbij opviel is de agressieve manier waarop Singapore topwetenschappers probeert over te halen om een tijd in Singapore te komen zitten, of beter nog, om zich daar definitief te vestigen. Men deinst er niet voor terug om mensen een flinke pot geld te geven om nieuwe instituten op te zetten, of soms zelfs een complete nieuwe universiteit. Waar het een jaar of 10, 20 geleden nog moeilijk was om goede wetenschappers te interesseren, lijkt Singapore daarin nu steeds meer succes te boeken. In de diverse rankings van universiteiten wint Singapore snel terrein. Met name onder de universiteiten jonger dan 50 jaar, zijn die in Singapore de absolute top.

Daarmee is niet gezegd dat Singapore zich snel zal kunnen meten met Harvard, Princeton of MIT. De wetenschappers die willen komen zijn weliswaar toppers, maar vaak wat ouder. Omdat het baanbrekende onderzoek meestal verricht wordt op jongere leeftijd, zeg maar voor iemands dertigste of veertigste verjaardag, betekent dit dat de nieuwe ontdekkingen en doorbraken toch vooral uit Amerika zullen blijven komen. Voor wetenschappers die in die klasse mee willen spelen is een frequent contact met vakgenoten noodzaak. Die zitten in Amerika, en dus blijven zij ook zelf liever daar. Hieruit blijkt maar weer hoe moeilijk het is een eenmaal bestaande situatie om te draaien.

Als het dan zo moeilijk is om op dit terrein succes te boeken, waarom doet Singapore daar dan toch zo zijn best voor? Kan Singapore niet beter zijn unieke geografisch locatie aan de Straat van Malakka uitbuiten en alle kaarten zetten op zijn haven gerelateerde activiteiten? Zoals bekend wordt in Singapore alles gepland. Het is een strategische beslissing geweest om zwaar in te zetten op wetenschappelijk onderzoek en onderwijs. En die keuze valt goed te begrijpen. Uit vergelijkend onderzoek tussen steden blijkt keer op keer dat een bloeiende universitaire sector doorslaggevend is voor succes. Hoger opgeleiden komen met nieuwe ideeën die een stad vooruit helpen. Tijdens hun studie worden studenten verliefd, op hun partner, maar ook op hun stad. Dat leidt tot een blijvende band en dus blijvende contacten. Singapore kan wetenschappers de leefomgeving bieden waar zij om vragen: schoon, veilig, groen en een uitdagend intellectueel klimaat. Dat biedt de stad een kans.

Als ik zie met hoeveel energie Singapore zich op dit project stort, vraag ik me onwillekeurig af of Europa 70 jaar na de eerste uittocht van wetenschappers naar de Verenigde Staten niet opnieuw aan het kortste eind trekt. Zullen we ons over 20 jaar niet verbaasd afvragen hoe het kan dat we de wetenschap naar Singapore (en elders in Azië) hebben laten vertrekken, terwijl Europa zichzelf nog wel plechtig had voorgenomen om de meest innovatieve regio van de wereld te worden?