HOME / COLUMNS / China slaagt in Afrika waar Europa faalde

COLUMNS / 4 september 2013

China slaagt in Afrika waar Europa faalde

Ghana is geen vakantiebestemming die als vanzelfsprekend boven aan ons verlanglijstje staat. Een bezoek aan een paar goede vrienden in Accra was echter een prima alibi. Ghana is momenteel West Afrika’s showcase. Nog maar tien jaar geleden leek alles daar te mislukken. Negatieve groei, voortgaande verarming, een oprukkende woestijn en de aids epidemie ontnamen de regio ieder perspectief. Die tijd is voorbij. Ghana groeit met 6 procent per jaar, een soort China op postzegel formaat. Chinezen spelen niet voor niets een belangrijke rol in het succes. Ze bouwen wegen en trekken kabels, en gaan er intussen met Ghana’s bodemschatten vandoor. Europa kijkt verwonderd, of misschien beter: geërgerd toe. China heeft in amper een decennium meer bereikt dan Europa met tientallen jaren ontwikkelingshulp.
Onze vakantie riep herinneringen op aan een eerdere reis, toen naar Franstalig West Afrika, 25 jaar geleden: roadblocks op alle doorgaande wegen, hemeltergende bureaucratie bij de aanvraag van reispapieren en een paspoort als museumstuk, van kaft tot kaft gevuld met stempels en handtekeningen, één voor iedere politiepost. Ik heb me vaak afgevraagd wat er is geworden van al die schriftjes met onze naam, onze bestemming en ons paspoortnummer.
De visumaanvraag bij Ghanese ambassade in Den Haag beloofde wat dat betreft weinig goeds. De ontvangst was ronduit onvriendelijk. Dit bleek echter de uitzondering op de regel. Bureaucratishe beslommeringen zijn ons bespaard gebleven. Reizen in Ghana gaat nu veel makkelijker dan 25 jaar eerder. De wegen zijn beter, de politie gedraagt zich netjes en er zijn zelfs verkeerslichten. Ook op andere terreinen zijn de sporen van groei zichtbaar: er is genoeg te eten, schoon drinkwater is voor iedereen te koop in kleine plastic zakjes, en Ghanezen zijn uitstekend gekleed.
Deze resultaten kunnen de fragiliteit van de vooruitgang echter niet verhullen. Waar China het vooral moet hebben van “made in China”, daar teert Ghana nog steeds op cacao en goud, en straks gas en olie. Het land heeft nauwelijks eigen industrie. Een Chinese stad is oneindig veel beter georganiseerd dan Accra. Een paar goede verkeerskundigen zouden in Accra wonderen doen.
Die fragiliteit werd tijdens onze vakantie onverwacht zichtbaar. Eind 2012 waren er presidentsverkiezingen geweest, die door buitenlandse waarnemers unaniem waren geprezen: ordelijk, zonder geweld en geen aanwijzingen voor fraude. Dat alles heeft de verliezende NDP er niet van weerhouden om de uitslag aan te vechten. Waar de geschillen tussen Al Gore en Bush jr. in 2000 in enkele weken werden beslist, daar nam het Ghanese gerechtshof maanden de tijd. Het proces werd een veel bekeken mediaspektakel. Naarmate de datum van de uitspraak naderde liepen de spanningen op. Lagere partijgoden deden uitspraken die in Rwanda niet hadden misstaan, zo ernstig dat het gerechtshof een aantal mensen wegens minachting van het hof veroordeelde. Wij kregen sterk uiteenlopende beoordelingen van de situatie. De één verwachte dat alles met een sisser zou aflopen, de ander voorspelde een burgeroorlog. Afgelopen donderdag heeft het hof uitspraak gedaan: de verkiezingensuitslag bleef overeind. De leider van de NDP heeft zich gelukkig bij het vonnis neergelegd. Toch is de schade voor de democratie en economie ondertussen aangericht. Investeerders houden niet van politieke onzekerheid.
Een bezoek aan een land als Ghana geeft ook goed zicht op het belang van onderwijs. Als het op onderhandelen aankomt ben ik in Accra een beginner. Echter, als er na die onderhandelingen moet worden afgerekend, maak ik mijn verlies met gemak goed. Zodra de berekeningen ook maar iets ingewikkelder worden, zie je dat ook goed opgeleide Ghanezen de draad kwijtraken. Evenzo kent een trap met 10 treden die een meter moet overbruggen niet 10 treden van 10 cm, maar één van 20 cm, één van 6 en nog wat andere tussenliggende maten. Zelfs na tien keer proberen blijft het een forse opgave om zonder struikelen op een dergelijke trap boven te komen. 100 cm delen door 10 treden? Het is simpelweg teveel gevraagd.
Hetzelfde geldt voor kaartlezen. Wij zijn daarin op school grondig getraind. In Ghana ontbreekt die vaardigheid. De plattegrond wordt beschouwd als een mooi plaatje, maar niemand ziet enige relatie met de omgeving. Dat zijn enorme beperkingen als je wilt verplaatsen of als je een huis wilt bouwen.
In een klein vissersdorpje aan de Atlantische kust liepen we een tienjarige jongen tegen het lijf, gekleed in slippers en een onderbroek. De boodschap zat in het elastiek van de onderbroek: Barack Obama, Barack Obama … . Later in een dorpje tegen de grens met Burkina Faso kwamen we een meisje tegen. Zij was een Obama-girl, zo liet haar T-shirt weten. Of de groei in Ghana aanhoudt, zoals in China na 1979, of dat dit slechts een tijdelijk onderbreking is van politieke onrust en dus lage welvaart? Wie zal het zeggen. Maar de verkiezing van een zwarte als president van Amerika, dat is in Ghana niemand ontgaan.

REAGEER