Onlangs kreeg ik twee brieven, één van ABP, en één van APG, of preciezer, van Loyalis, een volle dochter van APG. Het pensioenfonds ABP en de pensioenuitvoerder APG waren vroeger één organisatie. Inmiddels zijn ze gescheiden, ieder met een eigen bestuur, vanuit de diepere filosofie dat de wereld daar beter van wordt. Zoals gezegd, APG heeft inmiddels Loyalis als dochter gekregen. Zij gaat de concurrentie aan met haar stiefmoeder ABP. Want daar gingen die brieven over: beide organisaties willen me iets verkopen. Mijn ambtelijk inkomen op voltijd basis ligt boven een ton. Alles daarboven valt sinds kort niet meer onder het verplichte pensioen. Ik heb dus een pensioengat. Dochter en stiefmoeder hebben de gelegenheid genomen om mij daarop attent te maken. Moet dat gaatje niet gevuld? Beiden zetten hun beste beentje voor om me daarbij van dienst te mogen zijn.
Voor dit soort brieven heb ik een vaste gedragslijn. Moeilijk, moeilijk, nu geen tijd, vergt nadere studie. Dus komen ze terecht in een speciaal bakje voor complexe gevallen. Ze blijven moeilijk, dus blijven ze daar maanden liggen. Ik geef het toe, dat is niet rationeel. Maar het komt u vast bekend voor.
Zie hier het gevolg van het besluit om het verplichte pensioen boven een ton af te schaffen. Vroeger was het automatisch geregeld. Voortaan moet ik erover nadenken en willen allerlei partijen daaraan geld verdienen. Hoewel ik ervoor heb doorgeleerd, is dit voor mij te ingewikkeld. Dit geldt vast voor meer mensen.
Boven een ton, ik zie u denken, waar zeurt hij over. Hooguit een paar mensen die zich over dit soort brieven het hoofd hebben gebroken. Maar als ik de signalen goed begrijp ontstaat bij de volgende verkiezing een wedloop welke politieke partij die grens het meeste verlaagt: 70 of zelfs 60 duizend euro worden genoemd. Dan krijgen plotseling hele volksstammen dit soort brieven. De politiek zit vast in deze groef en komt daar niet zomaar uit.
Waarom moet dit eigenlijk? Geen idee. Of misschien, een beetje. Het komt voort uit de gedachte dat de overheid er alleen is voor een basisvoorziening. Daarboven word je geacht voor jezelf te kunnen zorgen. De overheid louter als herverdelingsmachine. Maar de overheid is er voor meer. Ze is er ook om collectieve goederen te verschaffen, zaken die we ieder voor zich kunnen regelen, maar waar het toch doelmatiger is als we het samen doen. Neem de aanleg van een weg. De eerste visie impliceert dat we alleen wegen aanleggen voor mensen met een Opel Kadett. Mensen met een Rolls Royce kunnen prima voor zichzelf zorgen, die moeten zelf maar een weg aanleggen. Pensioenvoorziening is zo’n collectief goed. Markten werken vaak best aardig, bij pensioenen toevallig niet, omdat we irrationeel zijn, omdat beleggingsbeloften oncontroleerbaar zijn, en vanwege risicoselectie.
Het Nederlandse pensioenstelsel staat bekend als één van de beste ter wereld. Dertig jaar geleden had Engeland ook een dergelijk stelsel, bijna even mooi. In de golf van markthervormingen onder Thatcher is ook het pensioenstelsel daar op een nieuwe leest geschoeid. Individual accounts, 401K, dat zijn de bijbehorende toverwoorden. De individuele drama’s zijn niet te overzien. Vriend en vijand zijn het erover eens: deze hervorming was geen succes. Nederland lijkt echter precies dezelfde weg op te gaan: mooi stelsel, maar een beetje modernisering is toch nooit weg? De negatieve gevolgen zien we pas over 20 jaar. Je kunt je erover verbazen.
Valt hier nog wat aan te doen? Wie weet. Soms worden echtscheidingen ongedaan gemaakt. Soms. En misschien tikt iemand onverhoeds tegen de grammofoon, zodat de naald overspringt naar een andere groef. Wie weet.

Download column