En weer was er afgelopen week een rentebesluit van de ECB. En weer stond Nederland op zijn achterste benen. De lage rente is in Nederlandse ogen de schuld van Draghi. Het dupeert spaarders. Onze pensioenen worden onbetaalbaar. Maar is die Nederlandse verontwaardiging ook terecht? Dat valt te bezien. De meeste rijke landen zijn druk aan het sparen voor het pensioen van de naoorlogse geboortegolf. Iedereen spaart voor consumptie over 10 jaar, niemand wil nu consumeren. Vandaag is er daarom brood genoeg, niemand wil het nu eten. Maar over 10 jaar – de bakkers zijn dan met pensioen – is er een tekort aan brood. We zouden het brood graag 10 jaar op de plank laten liggen, maar dan wordt het oud. De moeilijkheden op de kapitaalmarkt zijn uiteindelijk een reflectie van dit probleem: er is een groot spaaroverschot. Zoals op alle markten zorgt ook op de kapitaalmarkt de prijs voor evenwicht tussen vraag en aanbod. Die prijs, dat is in dit geval de rente. Veel aanbod en weinig vraag leidt tot een lage rente. Zo simpel is het. Mario Draghi doet in Frankfurt weinig anders dan het monetaire beleid hierop afstemmen. Dat spaaroverschot houdt nog wel een decennium aan. We zullen er mee moeten leren leven, evenals onze pensioenfondsen.
Is het werkelijk zo simpel? Niet helemaal. Een land kan op verschillende manieren sparen. Het kan investeren in nieuwe fabrieken. Als het goed is levert dat over 10 jaar meer productie op, waarmee we onze consumptie tegen die tijd kunnen verhogen. We kunnen het kapitaal exporteren naar het buitenland, in de hoop daar later van te profiteren. Dat doet ons land massaal. Ons betalingsbalans overschot is 10% van ons nationaal inkomen. Echter, onze buurlanden hebben hetzelfde probleem als wij. Onze kapitaalexport brengt hun kapitaalmarkt alleen maar verder uit het evenwicht. En tenslotte kunnen de overtollige besparingen leiden tot bubbels, met name op de huizenmarkt: het spaaroverschot vindt dan zijn bestemming in hogere huizenprijzen. Als dat alles nóg niet voldoende is, dan resteert nog maar één oplossing: de private markt is uitgepraat, de overheid is aan zet, via een hogere staatsschuld. Want de regels van het dubbelboekhouden leren ons een simpele les. Tegenover de vordering (=besparing) van de één, staat een identieke schuld van een ander. Als private partijen de schuld niet op zich willen nemen, dan moet de overheid dat doen. Japan is veel verder vergrijsd is. Het is ons dus voorgegaan. Dat biedt Europa een nuttige les. Alleen door een verhoging van de staatsschuld kon het land zijn economie op het rechte spoor houden.
In de internationale discussie van de afgelopen twee weken stelde het IMF dat centrale bankiers door hun ammunitie heen raken. Terecht, de rente staat al op nul, en dat voor alle looptijden. Nog meer obligaties opkopen gaat niet. Calimero veerde even op: zie je wel, de lage rente werkt niet! De ECB moet op zijn schreden terugkeren! Maar toen volgde de teleurstelling: als het monetaire beleid is uitgepraat, moet het begrotingsbeleid het overnemen. Als de private sector het spaaroverschot niet kan absorberen, dan moet de overheid inspringen met een hogere staatsschuld. Nu de rente nagenoeg nul is, kan de overheid bijna gratis investeren, bijvoorbeeld in dijkverhoging vooruitlopend op de verwachte zeespiegelstijging, of in energie neutrale woningen. De Europese regels voor staatsschuld en financieringstekort maken dat thans onmogelijk. Des te erger voor deze regels, zou je denken. Voorlopig verwacht ik dat het maandelijkse ritueel van boosheid van Calimero op het grote Frankfurt nog wel even aanhoudt. De wetten van vraag en aanbod, ze blijven blijkbaar ondoorgrondelijk.